ราชบัณฑิต ศ.ดร.กาญจนา นาคสกุล สำนักศิลปกรรม ราชบัณฑิตยสถาน อธิบายดังนี้ คำที่ใช้หมายถึงผู้ทรงเป็นประมุขของประเทศมีหลายคำ เช่น พระมหากษัตริย์ พระเจ้าแผ่นดิน พระเจ้าอยู่หัว พระราชา พระราชาธิบดี พระจักรพรรดิ ในหลวง แต่ละคำมีที่ใช้ต่างกัน
1."พระมหากษัตริย์" เป็นคำที่รับมาจากภาษาสันสกฤต มีความหมายว่าผู้ดูแลพื้นที่ทำการเกษตร หรือผู้ปกครองผืนแผ่นดินทั้งหมด คำว่า พระมหากษัตริย์ เป็นคำที่ใช้เรียกผู้ที่ทำหน้าที่หัวหน้าปกครองคนในสังคมให้อยู่ร่วมกันได้อย่างสงบสุข เช่น ประเทศไทยมีการปกครองระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข พระมหากษัตริย์ทรงเป็นพุทธมามกะ และทรงเป็นอัครศาสนูปถัมภก
2."พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว" เป็นคำที่ใช้สำหรับกล่าวถึงพระมหากษัตริย์ของไทยองค์ปัจจุบันเท่านั้น เช่น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงปกครองบ้านเมืองด้วยทศพิธราชธรรม ตามวัฒนธรรมไทยแต่โบราณมาเราไม่นิยมออกชื่อผู้ใหญ่ต่อหน้า แต่จะเลี่ยงใช้คำอื่นแทนผู้ที่เราพูดด้วยนั้น
ดังนั้นเมื่อจะกล่าวถึงพระเจ้าแผ่นดิน เพื่อแสดงความเคารพยกย่องสูงสุด จึงใช้คำว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ซึ่งแปลว่าเท้าของพระมหากษัตริย์ผู้ทรงเป็นพระเจ้าอยู่บนศีรษะ เป็นสำนวนที่แสดงให้เห็นว่าผู้พูดยกพระเจ้าแผ่นดินขึ้นเทิดทูนไว้สูงสุด โดยขอให้พระบาทของพระองค์ท่านอยู่เหนือศีรษะของตน และเมื่อกล่าวถึงพระองค์ก็ขอใช้คำอ้างถึงเฉพาะพระบาทของพระองค์ท่านเท่านั้น
3."พระเจ้าแผ่นดิน" เป็นคำภาษาไทย มีความหมายว่าผู้เป็นเจ้าของแผ่นดิน ผู้เป็นใหญ่เหนือทุกคนในแผ่นดิน เป็นคำที่มีน้ำเสียงเป็นทางการน้อยกว่าคำว่าพระมหากษัตริย์ จึงมักใช้ในการกล่าวถึงในเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ พงศาวดาร เรื่องราวของพระเจ้าแผ่นดินต่างชาติ หรือในนิทาน
เช่น ประเทศไทยใช้หลักอเนกชนนิกรสโมสรสมมติมาใช้ในการตั้งพระเจ้าแผ่นดิน หรือ มางลองปราบดาภิเษกเป็นพระเจ้าแผ่นดินเมืองพม่า พระเจ้ามินดุงดูเหมือนจะเป็นพระเจ้าแผ่นดินซึ่งทรงมีราชธรรมต่างๆ มากที่สุด (ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช, พม่าเสียเมือง) หรือ กาลครั้งหนึ่ง มีพระเจ้าแผ่นดินองค์หนึ่งทรงพระนามว่า…
4."เจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดิน" เป็นคำลำลองที่ใช้เมื่อกล่าวถึงพระมหากษัตริย์และพระบรมวงศานุวงศ์โดยทั่วไป เป็นการสร้างคำโดยใช้คำที่มีความหมายตรงกันข้ามมาเข้าคู่กัน เมื่อมีคำว่า เจ้าแผ่นดิน จึงนำคำว่า เจ้าฟ้า มาเข้าคู่เป็น เจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดิน เช่น ถึงแม้ประเทศเราจะไม่ได้ปกครองในระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ แต่ประชาชนคนไทยก็ยังมีความจงรักภักดีต่อเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินอยู่ไม่เสื่อมคลาย หรือ ท่านเป็นเจ้าฟ้าเจ้าแผ่นดินอย่าให้ท่านต้องทำอะไรที่จะทำให้เสื่อมเสียพระเกียรติยศเป็นอันขาด
http://www.sudipan.net/phpBB2/viewtopic.php?p=20734